In het onlangs verschenen boek 'De ontdekking van Holland' brengt schrijver Jan Brokken een belangrijk, maar onbekend hoofdstuk van het Nederlandse culturele erfgoed tot leven. Rond 1900 was Volendam een bruisende, internationale kunstenaarskolonie, die meer dan 1800 kunstenaars naar Volendam trok en het symbool voor Nederland werd. In het kielzog van de kunstenaars volgden ook beroemde musici, schrijvers en acteurs naar dit kleurrijke vissersdorp aan de toenmalige Zuiderzee. Jan Brokken heeft een hoofdstuk gewijd aan de Joodse zusjes Zuelzer uit Berlijn, een verhaal dat op zichzelf al de moeite waard is om dit boek te lezen.
Gertrud (1873-1968) en Margarete Zuelzer (1877-1943) waren zeer hechte zussen. Gertrud was opgeleid als landschaps- en portretschilderes, Margarete was een van de eerste vrouwelijke promovendi aan de Universiteit van Heidelberg. Een veelbelovende carrière aan het beroemde Kaiser Wilhelm Instituut voor Fysische Chemie lag in het verschiet. De zussen bezochten Volendam verschillende keren, in 1911, 1913 en 1925.
Jan Brokken beschrijft hoe Gertrud in haar brieven aan vrienden uitte hoezeer ze geïnspireerd was door Volendam, de omgeving en de meisjes in klederdracht. Maar er was geen tastbaar bewijs van wat Gertrud in Volendam schilderde. Met de komst van de Nazi's in 1934 werd het voor Joodse kunstenaars vrijwel onmogelijk om hun beroep uit te oefenen. De Rijkskamer voor Schone Kunsten vernietigde het leven en werk van veel Joodse kunstenaars en kunsthandelaren.
De zussen gingen uit elkaar. Gertrud probeerde te ontsnappen naar Zwitserland maar werd gevangen genomen. Ze werd opgesloten in Theresienstadt en wist te overleven dankzij haar tekentalent. In ruil voor getekende portretten van haar medegevangenen kreeg ze extra voedsel. Margarete was verhuisd naar het 'veilige' Amsterdam. Ze stuurde haar zus kleurpotloden en papier. Margarete werd in 1942 door de Duitsers gearresteerd en stierf een paar maanden later in kamp Westerbork.
Maar niet alles is verloren! Een verloren gewaand kunstwerk van Gertrud Zuelzer is herontdekt door de Middelburgse galeriehouder en portretschilder André Romijn. Romijns kunstcollectie bevat verschillende werken van kunstenaars die in Volendam hebben geschilderd. Naast Ferdinand Schmutzer, Paul Berthon, Louis Soonius en anderen heeft André ook een authentiek werk gesigneerd door G. Zuelzer. Het kunstwerk, een ontroerend portret getiteld "Moeder en kind in Volendamse klederdracht", was tot voor kort verwaarloosd en onbekend bij het grote publiek. Romijn heeft een eerste restauratie uitgevoerd en zal het in oude luister herstellen.
Na het lezen van 'De ontdekking van Holland' nam André contact op met Jan Brokken, die het hoofdstuk met deze ontdekking meteen uitbreidde in de volgende editie van deze bestseller. Het schilderij werd op 23 april voor het eerst aan het grote publiek getoond in de Nederlands Hervormde Kerk in Rhoon, waar Jan Brokken uit handen van de burgemeester de erepenning van de gemeente Albrandswaard (Rhoon) kreeg uitgereikt. Op deze bijzondere avond, op de plek waar Jan opgroeide, las Jan voor uit zijn nieuwe boek met een prachtige muzikale omlijsting door pianist Jeroen van Veen en cellist Joachim Eijlander.
Terug in Volendam
Op 24 april was Gertrud Zuelzer terug in Volendam. Haar werk 'Moeder en Kind' werd tentoongesteld tijdens een speciale avond georganiseerd door B&W van de gemeente Edam-Volendam, als startsein om de rijke cultuurhistorie van de Volendamse kunstenaarskolonie nieuw leven in te blazen.
De compositie van 'Moeder en kind' is intiem en de onderwerpen nemen het grootste deel van het doek in beslag, waardoor de aandacht van de kijker direct wordt getrokken naar de interactie tussen de twee figuren. De houding van de moeder, leunend over het kind, creëert een beschermende boog, terwijl de gerichte aandacht van het kind op een voorwerp in de hand suggereert dat het leert of speelt. Deze interactie staat centraal in het verhaal van het schilderij en benadrukt de thema's van verzorging en het doorgeven van tradities.
Het herontdekte schilderij van Gertrud Zuelzer belichaamt een tijdperk en een gemeenschap die bijna door de geschiedenis waren uitgewist. Gelukkig is het nu in de liefdevolle handen van een bewonderaar van Zuelzers talent. Met de herontdekking van dit werk krijgt Zuelzer postume erkenning en wordt, mede dankzij 'De Ontdekking van Holland', een bijna vergeten deel van onze cultuurgeschiedenis nieuw leven ingeblazen.
Het schilderij 'Moeder en kind' is vanaf 5 mei weer te zien in Kunsthuis André, Segeersstraat 43 in Middelburg.
Gesigneerde exemplaren van 'De ontdekking van Holland' door Jan Brokken zijn ook beschikbaar!
